شک در مقتضی (اصول)شک در مقتضی، شک در بقای چیزی، به واسطه شک در قابلیت استمرار آن است. ۱ - تعریفشک در مقتضی، مقابل شک در رافع بوده و عبارت است از شک در بقای چیزی (مستصحب) به دلیل شک در قابلیت و استعداد ذاتی آن برای ادامه وجود. ۲ - توضیحگاهی شک در بقای مستصحب (موضوع یا حکم)، از شک در وجود مقتضی سرچشمه می‌گیرد؛ یعنی با قطع نظر از عروض موانع، شک وجود دارد که آیا این شیء قابلیت استمرار وجود را دارد یا نه؛ برای مثال، کلمه «یوم» اسم است برای مدت زمان بین طلوع و غروب خورشید و وقتی آخرین لحظه آن سپری شد، جای خود را به شب می‌دهد، اما نزدیک غروب بر اثر ابری بودن هوا شک می‌شود که روز باقی است یا منقضی شده، چون تردید وجود دارد که بیش از این قابلیت بقا را دارد یا قابلیت آن به پایان رسیده است. مثال دیگر این که، در ادله آمده است شخص مغبون، حق خیار غبن دارد، ولی ادله در فوریت یا استمرار آن خیار ظهور ندارد، بلکه قدر متیقن از ادله، حمل آن بر فوریت است، اما این که در زمان‌های بعد غیر از اولین زمان نیز این خیار موجود است یا نه، دلیل بر بقای آن وجود ندارد؛ پس شک در بقای خیار غبن از نوع شک در مقتضی است. [۲]
انصاری، مرتضی بن محمد امین، فرائد الاصول، ج۲، ص۵۵۸.
[۳]
کوثرانی، محمود، الاستصحاب فی الشریعة الاسلامیة، ص۵۴.
[۶]
محمدی، علی، شرح رسائل، ج۵، ص۷۸.
[۱۰]
فاضل لنکرانی، محمد، کفایة الاصول، ج۵، ص (۲۴۷-۲۴۶).
۳ - عناوین مرتبطاستصحاب با شک در مقتضی. ۴ - پانویس
۵ - منبعفرهنگنامه اصول فقه، تدوين توسط مرکز اطلاعات و مدارک اسلامي، برگرفته از مقاله «شک در مقتضی». |